Księstwo Warszawskie – niespełnione nadzieje

Nadzieja na trwałe odzyskanie niepodległości pojawiła się już w 12 lat po trzecim rozbiorze Polski, który usunął naszą Ojczyznę z mapy świata. Mowa oczywiście o powstaniu Księstwa Warszawskiego. Zostało ono utworzone w 1807 roku, na mocy postanowień traktatu pokojowego w Tylży, zawartego przez Napoleona Bonapartego, Aleksandra I oraz Fryderyka Wilhelma III. Początkowo, w skład Księstwa Warszawskiego wchodziły ziemie zagarnięte przez Prusy w czasie II i III rozbioru Polski. W 1809 roku udało się poszerzyć terytorium Księstwa Warszawskiego o część ziem zaboru austriackiego.

                          

Władcą Księstwa Warszawskiego został król Saksonii, Fryderyk August I, a w zamyśle miał być każdy król Saksonii. W związku z tym, Księstwo Warszawskie pozostawało w unii personalnej z Saksonią. Księstwo Warszawskie było więc monarchią, w której władzę wykonawczą posiadał władca, podobnie jak inicjatywę ustawodawczą. Parlament miał ograniczone kompetencje, a król ustanawiał członków Rady Ministrów i Rady Stanów, którzy odpowiadali tylko przed nim. Na terenie Księstwa Warszawskiego wprowadzono kodeks cywilny stworzony przez Napoleona, a także nadaną przez Napoleona Konstytucję Księstwa Warszawskiego, która wzorowana była na Konstytucji Francji.

W rezultacie, w Księstwie Warszawskim zniesiono nierówność stanową, nadano wszystkim obywatelom wolność osobistą i ustanowiono jednolite sądownictwo. Jednakże, faktyczną władzę mogli sprawować tylko przedstawiciele szlachty i części mieszczaństwa, a w wyborach sejmowych przewagę miała szlachta. Choć wprowadzono równość wobec prawa i zniesiono poddaństwo chłopów, ich sytuacja się nie poprawiło, gdyż wciąż musieli odrabiać pańszczyznę i inne nałożone na nich obowiązki. Ponadto, dekret grudniowy z 1807 roku umożliwiał właścicielowi ziem dowolnie usunąć z nich chłopów, o ile został zachowany półroczny okres wymówienia gruntu. Co więcej, chłopi mogli poruszać się dowolnie po terenie kraju, ale musieli zostawić dziedzicowi inwentarz żywy, narzędzia i budynki oraz zasiewów, co de facto uzależniło ekonomicznie chłopów od właścicieli gruntów.

W Księstwie Warszawskim wprowadzono podział administracyjny na sześć departamentów i sześćdziesiąt powiatów. Polityka zagraniczna podporządkowana była polityce zagranicznej Saksonii. Ponadto, w Księstwie Warszawskim rezydowali przedstawiciele Francji, którzy nadzorowali władze Księstwa.

Utworzenie formalnie niepodległego państwa polskiego było bardzo ważne dla Polaków. Po kilkunastu latach niewoli odzyskaliśmy choć namiastkę dawnej Polski. Zachęciło to Polaków do żarliwego wspierania Napoleona Bonapartego i jego działań, w nadziei na rozszerzenie terytorium Księstwa Warszawskiego. W armii francuskiej służyło w szczytowym okresie około 100000 Polaków, którzy stanowili największą grupę żołnierzy sprzymierzonych z Francją.

Jednakże, z perspektywy czasu, można powiedzieć, że była to płonna i niespełniona nadzieja. Przede wszystkim, należy pamiętać, że Księstwo Warszawskie było tak naprawdę państwem marionetkowym. Zostało utworzone w celach czysto politycznych, jako element strategii Bonapartego. Zawarcie pokoju w Tylży uchroniło wyczerpaną armię francuską od możliwego ataku armii austriackiej, która nie brała udziału w tej wojnie. Mogła jednak włączyć się w walki w każdym momencie. Pokój w Tylży, którego efektem było stworzenie Księstwa Warszawskiego, pozwolił więc zyskać Francuzom na czasie. Ponadto, utworzenie w Europie Środkowej państwa będącego w sojusz z Francją było dużą korzyścią dla Bonapartego. Osłabiło to bowiem Prusy i Austrię, które utraciły część terytoriów. Co więcej, Księstwo Warszawskiego mogło stanowić także bazę wypadową na tereny Imperium Rosyjskiego i stanowiło zagrożenie dla Prus i Austro-Węgier, który musiały się liczyć z możliwością ataku prowadzonego z dwóch stron.

Trzeba też zwrócić uwagę na to, że Księstwo Warszawskie było stosunkowo słabe pod względem ekonomicznym. Nie miało ono dostępu do Morza Bałtyckiego, a swą gospodarkę w dużym stopniu opierało na handlu zbożem, co doprowadziło do kryzysu w wyniku wprowadzenia blokady kontynentalnej, a później zamknięcia granic dla polskiego zboża przez Rosję. Co więcej, dużą część dochodu narodowego przeznaczano na utrzymanie wojsk francuskich, które przebywały w Księstwie Warszawskim.

Kres Księstwa Warszawskiego przyniosła porażka Napoleona Bonapartego w 1812 roku, gdyż na tereny Księstwa weszły oddziały rosyjskie. Księstwo Warszawskie przestało formalnie istnieć w 1815 roku, zaledwie osiem lat po jego utworzeniu. W wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego, ziemie Księstwa Warszawskiego zostały podzielone między Prusy (Wielkie Księstwo Poznańskie, ziemia chełmińska), Austro-Węgry (okręg wielicki) oraz Rosję (Królestwo Polskie złożone z pozostałych ziem), choć Anglia chciała by Księstwo Warszawskie istniało nadal. Ponadto, z niewielkiej części ziem Księstwa powstało także państwo – Wolne Miasto Kraków, zwane także Rzeczpospolitą Krakowską.